De diagnose prostaatkanker is voor de meeste mannen een flinke klap. Na een tijd van testen en onzekerheid weet je dan eindelijk wat er aan de hand is, maar voor de meeste begint dan pas het echte proces. In ons land krijgen jaarlijks bijna 15.000 mannen te horen dat ze deze vorm van kanker hebben. Jaarlijks overlijden er ongeveer 3000 mannen aan de gevolgen van prostaatkanker. Het is dan ook cruciaal om de ziekte in een vroeg stadium te ontdekken om zo de overlevingskansen te vergroten. Hoe je prostaatkanker kan herkennen en wat je vervolgens moet doen? Wij hebben het voor je op een rijtje gezet.
Wat is prostaatkanker?
Prostaatkanker is een vorm van kanker die begint in de prostaat. Dat is een klein kliertje bij mannen, ongeveer zo groot als een walnoot. De prostaat speelt een belangrijke rol in het voortplantingssysteem omdat het vocht produceert dat zich tijdens een zaadlozing met het sperma mengt. Dit vocht helpt de zaadcellen te beschermen en gezond te houden tot aan de bevruchting.
Meestal gaat het bij prostaatkanker om adenocarcinomen, dat zijn kwaadaardige tumoren. In zeldzame gevallen kan het ook om andere soorten gaan, zoals kleincellig carcinoom, transitioneel celcarcinoom, neuro-endocriene tumor of sarcoom.
Oorzaken & risicofactoren
Artsen weten vandaag de dag nog steeds nog niet wat de precieze reden is waarom cellen in de prostaat “kwaadaardig” worden. Waarschijnlijk speelt erfelijkheid een grote rol. Als je vader, broer of zoon prostaatkanker heeft (gehad), is de kans dat jij het krijgt twee keer zo groot. Bepaalde genmutaties, zoals BRCA1 en BRCA2, kunnen ook bijdragen aan het ontstaan van prostaatkanker.
Er zijn verschillende risicofactoren voor het ontwikkelen van deze vorm van kanker. De grootste is leeftijd; mannen boven de 50 jaar hebben namelijk een grotere kans. In Nederland is de gemiddelde leeftijd bij diagnose 66 jaar. Etniciteit speelt ook een rol: mannen van Afrikaanse afkomst hebben een hogere kans om prostaatkanker te krijgen en eraan te overlijden. Andere risicofactoren zijn overgewicht en roken.
Stadia van prostaatkanker
Wanneer prostaatkanker wordt gediagnosticeerd, vertelt de arts ook in welk stadium de kanker zit. Dit wordt bepald met het TNM-systeem, PSA levels en een Gleason-score. Er zijn 4 verschillende stadia:
| Stadium | Beschrijving | Locatie |
|---|---|---|
| Stadium 1 | De tumor groeit heel langzaam, is niet voelbaar en de kankercellen lijken nog bijna gezond. | Prostaatklier (tumor niet voelbaar) |
| Stadium 2 | De tumor zit alleen in de prostaatklier. Hoewel de tumor klein is, zijn de PSA-waarden en andere scores hoger dan in stadium 1. Er is risico dat de kanker gaat groeien en zich verspreiden. | Prostaatklier (beperkt tot de prostaat) |
| Stadium 3 | De tumor groeit verder en kan door de buitenste laag van de prostaat heen naar omliggende lymfeklieren, weefsel of organen zoals de blaas of endeldarm. | Prostaatklier en omliggende weefsels/lymfeklieren (zoals blaas of endeldarm) |
| Stadium 4 | In dit laatste stadium is de kanker uitgezaaid naar verder gelegen lymfeklieren, weefsel en organen, zoals de longen, lever of hersenen. | Uitgezaaid naar organen verder weg (zoals longen, lever of hersenen) |
Prostaatspecifiek antigeenbloedtest (PSA)
Een PSA-test is vaak een van de eerste onderzoeken die een arts doet om te checken of je prostaatkanker hebt. PSA, of prostaat-specifiek antigeen, is een eiwit dat in de prostaat wordt gemaakt. Met deze test wordt gekeken of je PSA-waarde verhoogd is. Als dat zo is, kan dat een teken zijn van prostaatkanker.
Wanneer zijn deze waarde gezond? Wat als normaal wordt gezien, hangt af van je leeftijd, maar een gezonde PSA-waarde is meestal 4,0 ng/mL of lager. Let op: een verhoogde PSA-waarde betekent niet altijd kanker. Het kan ook komen door een prostaatontsteking, een vergrote prostaat of zelfs door recente seksuele activiteit of intensieve inspanningen, zoals fietsen.
Gleason-score
De Gleason-score wordt gebruikt om te bepalen hoe agressief de kankercellen zijn. De score loopt van 2 (niet agressief) tot 10 (heel agressief). Bij een biopsie van de prostaat bekijken onderzoekers de kankercellen en geven ze een score. Een score van 6 betekent laaggradige prostaatkanker, 7 is middengradig, en een score tussen 8 en 10 betekent hooggradige, agressieve prostaatkanker. Deze score helpt om de ernst van de kanker te bepalen.
Symptomen van prostaatkanker
Helaas zijn er geen vroege waarschuwingssignalen waardoor je deze vorm van kanker vroegtijdig kan herkennen. Dit houdt in dat je vaak pas klachten ervaart als de kanker (ver)gevorderd is. Mogelijke symptomen zijn:
- Vaak en dringend moeten plassen (vooral ’s nachts)
- Zwakke urine straal
- Urinestraal die steeds stopt en weer begint
- Pijn bij het plassen
- Ongecontroleerd verlies van ontlasting
- Pijnlijke zaadlozingen
- Erectieproblemen
- Bloed in urine
- Bloed in sperma
- Lage rugpijn
- Pijn in de heupen, borst en/of botten
- Verdoofd gevoel in de benen en/of voeten
- Onbedoeld gewichtsverlies
Uiteraard hoef je niet al deze symptomen te ervaren om contact op te nemen met de huisarts. Herken jij één of meerdere symptomen uit de bovengenoemde lijst? Zorg dan dat je snel een afspraak maakt bij de huisarts om dit te bespreken.
Behandelopties
Voordat een arts prostaatkanker kan vaststellen, zijn er verschillende onderzoeken nodig, namelijk een rectaal onderzoek om de prostaat te voelen, een PSA-bloedtest om te checken of de waarden verhoogd zijn, en eventueel een biopsie.
Als de diagnose prostaatkanker wordt gesteld, hoef je niet altijd behandeld te worden. Bij mannen bij wie de kanker langzaam groeit en zich niet verspreidt, wordt vaak gekozen voor actieve controle. Dit betekent dat ze elke 1 tot 3 jaar opnieuw worden onderzocht om te zien of behandeling nodig is.
Mocht behandeling wel nodig zijn, dan kan er gekozen worden voor verschillende behandelopties. Denk dan aan inwendige of uitwendige bestraling, chemotherapie of het operatief verwijderen van de prostaat. De keuze voor een behandeling hangt natuurlijk af van het stadium en de agressiviteit van de kanker.
